DIAMOND CITY NEWS, SURAT
ગાલિબની જન્મજયંતી પર ગાલિબ વિશે થોડુંક…
મિર્ઝા ગાલિબ : એક હૃદય સ્પર્શી શાયર અને ઝિંદાદિલ માણસ..!
મિર્ઝા અસદુલ્લાહ ખાન ગાલિબ, ભારતની શાયરાના ઇતિહાસમાં એક એવા ધ્રુવ તારા છે જેમણે પોતાની શાયરીના જાદુથી હજારો હ્રદયો જીતી લીધા. તેમનું સમગ્ર જીવન કપરાં સંજોગોમાં પસાર થયું, પણ ગાલિબની કલમ ક્યારેય કરમાઇ નહોતી.
તેમના કાવ્યમાં જે રીતે વેદના, પ્રેમ અને જીવનના મર્મ છલકાતાં હતાં, તે અમૂલ્ય છે. તેઓ માત્ર શબ્દોના જ નહીં, પરંતુ જીવનના દરદના, રમૂજના અને જીવનની અસલિયતના શાયર હતાં.
ગાલિબનું શાયરાના પ્રારંભિક દિવસો :
ઈ.સ. 1797માં આગરામાં 25 ડિસેમ્બરે જન્મેલાં ગાલિબે પોતાની શાયરાના પ્રારંભિક દિવસોમાં ઊર્દૂ અને ફારસી ભાષાનો ભરપૂર ઉપયોગ કર્યો. ફારસી તો તેમના હૃદયે ગાયેલી ભાષા હતી, જે તેમને ઉત્તરવર્તી ઇરાની સાહિત્યની અસર હેઠળ અદ્ભુત લાગતી હતી.
જોકે, તેમના કવિ હૃદયમાં વસેલી વેદના, અસંતોષ અને બેદરદ જિંદગીના અસરો ખૂબ જ અગમ્યપણે દેખાઈ જતા. તેમના જીવનમાં દુઃખના ચોતરફ વમળ વળેલા હતા, પણ તેમાંથી જ તેમણે રચનાની શાનદાર કવિતાઓને જન્મ આપ્યો. તેમની જન્મ જયંતી પર તેમને શ્રદ્ધાંજલિ આપતો લેખ…
મિર્ઝા ગાલિબનું બચપન જ તેમનાં માટે અત્યંત પીડાદાયક હતું. કિશોરાવસ્થામાં જ તેઓ અનાથ બની ગયા. આ યુગના સુઘડ, ગંભીર પ્રકૃતિના ગાલિબને ઘણાં કપરા સંજોગો વેઠવા પડ્યા. તેમ છતાં, તેમના શાયરીમાં જીવન અને પ્રેમના ઉચ્ચ ભાવો રહેલા છે.
તેમની વેદનાનો આભાસ થાય છે, જ્યાં દરેક ખ્વાહિશ અને ઈચ્છા જીવનથી ઉપર પડી છે, પણ તેમ છતાં ઘણા અરમાન અધૂરા રહ્યા છે. ગાલિબના જીવનની આ પંક્તિએ વિધિની સાથે ઝઝૂમતા માનવમનના સ્વરૂપને સુંદર રીતે દર્શાવ્યું છે. આટઆટલી વેદનાઓ વચ્ચે પણ તેમણે પોતાનામાં હાસ્ય અને રમૂજને જીવંત રાખ્યા.
રમૂજ અને કિસ્સાઓ :
ગાલિબના શાયરાના એક પાસું એ છે કે તેઓ હંમેશ રમૂજમય પ્રકૃતિ ધરાવતા હતા. તેમના કિસ્સાઓમાં પણ હંમેશા એક નાજુક રમૂજ છુપાયેલી રહેતી.
કિસ્સા જોઇએ.
મિર્ઝા ગાલિબને કેરી બહુ જ પસંદ હતી અને એક દિવસ એવું બન્યું કે…ઉનાળો શરૂ થાય, કેરીની વાત આવે અને મિર્ઝા ગાલિબ યાદ ન આવે તો તે કેવી અદબ-પસંદગી કહેવાય? મિર્ઝા સાહેબને કેરી એટલી ગમતી કે શેરડીની મીઠાશ પણ તેમને કેરી સામે ફીકી લાગતી. એથી જ તો તેમણે એક મિત્રને કહ્યું કે:
“मुझसे पूछो तुम्हें ख़बर क्या है
आम के आगे नेशकर क्या है”
એક દિવસ એવું બન્યું કે ગાલિબ પોતાના મિત્રો સાથે કેરીનો આનંદ માણી રહ્યાં હતા, ત્યાંથી એક ગધેડું પસાર થયું, અને રસ્તામાં પડેલા કેરીના છોતરા જોયા પણ તે ખાધા વગર ચાલ્યો ગયો. આ જોતા જ મિર્ઝા સાહેબના એક મિત્રએ પૂછ્યું, “મિયા, કેરીમાં લાગે છે કાંઇ દમ નથી હોતો, જૂઓને કેવી વાત છે? આ તો ગધેડાં પણ નથી ખાતા.”
મિર્ઝા સાહેબ તો કેરી-પ્રેમી અને હાજર જવાબી એટલે તરત જ બોલ્યા, “મિયા, જેઓ ગધેડાં છે, એ જ કેરી નથી ખાતા!” મજાક મજાકમાં મિત્રની ફિલમ ઉતારી લીધી એમણે.
આમનો બીજો એક કિસ્સો પણ છે કે…
એક દિવસ બાદશાહ અને ગાલિબ કેરીના બગીચામાં ટહેલતા હતા. કેરીના ઝાડ પર જાતજાતની રંગબેરંગી કેરી લટકતી હતી. અહીંની કેરીઓ બાદશાહ અને બેગમો સિવાય કોઈને મળતી જ નહોતી. તે દિવસે ગાલિબ વારંવાર કેરી તરફ ધ્યાનથી જોઈ રહ્યા હતા. બાદશાહે પૂછ્યું, “ગાલિબ, આટલું ધ્યાનથી શું જોઇ રહ્યાં છો?”
ગાલિબે અર્જ કરી, “બાદશાહ! હું જોઈ રહ્યો છું કે ક્યાંક કોઈ કેરી પર મારું કે મારા પરિવારનું નામ લખેલું છે કે કેમ.”
આ સાંભળી બાદશાહ હસ્યા અને એ જ દિવસ એક ટોકરી ભરી કેરી ગાલિબના ઘેર મોકલી આપી.
મીરઝા સાહેબ એક વાર પોતાનું ઘર બદલી રહ્યા હતા. આ સંદર્ભે ઘણાં મકાન જોઈ લીધાં, જેમાં એક મકાનનું દીવાનખાનું મીરઝા સાહેબને પસંદ આવ્યું, પરંતુ મહલ સરા (અંદરનું ભાગ) જોવાનો અવસર નહોતો મળ્યો. મકાન પર પાછા આવીને બેગમ સાહેબાને મહલ સરા જોવા માટે મોકલ્યું. જ્યારે તે ત્યાંથી જોઇને પાછા આવી, ત્યારે કહ્યું, “એ મકાનમાં તો લોકો કહે છે કોઈ બલા રહે છે, એવું છે.”
મીરઝા સાહેબ આ સાંભળી બોલ્યા, “શું તમારાથી પણ વધારે કોઈ બલા હોઇ શકે?”
એ કેવળ પોતાની પત્ની પર રમૂજ કરતા એવું નહિ, પોતાના ઉપર પણ વ્યંગ્ય કરતા, આ જૂઓ –
એક વખત જ્યારે રમઝાનનો મહિનો પસાર થઇ ગયો, ત્યારે બાદશાહ બહાદુર શાહે મીરઝા સાહેબને પૂછ્યું, “મીરઝા, તેં કેટલા રોજા રાખ્યાં?” મીરઝા સાહેબે જવાબ આપ્યો, “પીર-ઓ-મુરશિદ, એક પણ નહીં.”
એક વખત રમઝાનના મહિના દરમિયાન મીરઝા ગાલિબ નવાબ હુસેન મિર્ઝા પાસે ગયા અને પાન મગાવીને ખાધું. નજીક જ બેઠેલા એક મોટા દર્જાના વ્યક્તિએ આ જોતા આશ્ચર્ય કરતા પૂછ્યું, “હઝરત, તમે રોજા નથી રાખતા?”
મીરઝા સાહેબે સ્મિત કરતા કહ્યું, “ અરે! સાહેબ ગાલિબ તો શૈતાન છે.”
આ જ જવાબ તેમણે સુલ્તાનને આપેલો…
ગાલિબની કવિતાનો ઊંડો ભાવ :
મિર્ઝા ગાલિબની કવિતા માત્ર શબ્દોનો રમૂજ નથી, પણ તેમાં એક કાયમી અર્થ છુપાયેલો છે. તેઓ પોતાના શેરમાં એવી વાતો કરતા કે જે સીધી હૃદયને સ્પર્શી જતી. તેમનો કાવ્યપ્રેમ તેમનાં જીવનની કઠિનાઈઓ સામે મજબૂતાઇથી ટકી રહ્યો. તેઓ જીવનના પીડા અને તેના સુંદર પળોને એકસાથે શોભા આપે છે.
મિર્ઝા ગાલિબ : જીવતાં જાગતાં ઇશ્કનું પ્રતીક
મિર્ઝા ગાલિબને માત્ર શાયર કહેવા એ તેમનો સંપૂર્ણ પરિચય ન આપવા સમાન છે. તેઓ પ્રેમના જીવંત પ્રતીક હતાં, પ્રેમનો એવો ઊંડો અર્થ સમજાવનાર કે જે માત્ર લાગણીઓનું વર્ણન નથી, પણ તેમાં કાળ, વર્તમાન અને ભવિષ્ય બધું જ સમાયેલું છે. ગાલિબનો ઈશ્ક સંવેદનાના હળવા સ્પર્શથી લઈ ઘેરા રોમાંચ સુધીનું બધુ પરિભાષિત કરે છે. તેઓએ પ્રેમને માત્ર ભૌતિક રૂપે નથી જોયો, પણ તેની મૂળ લાગણીમાં બેસતા ભાવોને અભિવ્યક્ત કર્યા છે. તેમના શેરોમાં પ્રેમ શિખરો પર પહોંચતો હતો, જ્યાં દર્દ અને અનિવાર્યતા પણ સુંદર લાગતી હતી.
તેઓ જીવનભર એક મહાન પ્રેમી તરીકે જીવ્યા, અને તે પ્રેમમાં માત્ર એક વ્યક્તિનો નહીં પરંતુ જીવનના દરેક પાસાનો સમાવેશ હતો. તેમની શાયરીમાં ક્યારેક પ્રેમમાં મળેલી બેદરદીનું વિલાપ છે, તો ક્યારેક પ્રેમમાં પૂર્ણ મિલનનો આનંદ પણ છે. ગાલિબે ઈશ્કને માત્ર શારીરિક નહીં, પણ એક આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ તરીકે માણ્યો, જે તેમના દરેક શેરમાં સ્પષ્ટ થાય છે.
અનિવાર્ય વિલાપ અને બેદરદી :
ગાલિબના જીવનમાં પ્રેમ એકદમ ઘેરો હતો પણ તે તેઓ માટે હંમેશા સાથ ન આપનાર અનુભવ હતો. તેમનો પ્રેમ અપરિચિત ન હતો, તે એવું નિષ્ઠુર હતો જે ક્યારેક અંતમાં વિલગાવનું દુઃખ આપતો હતો. તેમ છતાં, આ વિલગાવ અને હ્રદયભંગ પણ તેમની શાયરીના મુખ્ય હિસ્સા હતા. તેઓ પ્રેમમાં મળેલા દરદને પણ અમૂલ્ય માનતા. ગાલિબનો આ વ્યથિત પ્રેમ તેમના નીચેના શેરમાં અભિવ્યક્ત થાય છે:
“दिल ही तो है न संग-ओ-ख़िश्त
(पत्थर और ईंट) दर्द से भर न आये क्यों?
रोएंगे हम हज़ार बार कोई हमें सताये क्यों?”
આ શેરમાં ગાલિબ પ્રેમમાં મળેલી બેદરદી અને તેનાથી થતા હ્રદયભંગનો દર્શન કરે છે. તેઓ કહે છે કે હૃદય પથ્થર નથી, તે તો જીવંત છે, અને જે જ્યારે દુઃખમાં હોય છે, ત્યારે તેને કોઇને ચીરવાનો અધિકાર નથી. ગાલિબના પ્રેમની આ અભિવ્યક્તિમાં તે રોયા છે, પરંતુ તે કહે છે કે બીજી વાર પણ રડવાનો પ્રયત્ન કરશે, કારણ કે પ્રેમમાં મળેલા દુઃખને પણ તેઓ મૂલ્યવાન માને છે.
પ્રેમ અને જીવનનો મર્મ :
ગાલિબના જીવનમાં પ્રેમ એક મુખ્ય અંગ રહ્યો. તેમનો પ્રેમ માત્ર વ્યક્તિગત નહીં, પરંતુ માનવજાત માટેનો હતો. તેમનો કાવ્ય સંગ્રહ પ્રેમના વિવિધ રૂપોને વ્યક્ત કરે છે—પ્રેમ, વેડફાટ, તલસાટ, વેદના, આશા અને નિરાશા. પ્રેમની પીડા અને બેદરદીથી તેઓ ક્યારેય છૂટકો મેળવી શક્યા નહીં, પણ તેમણે પ્રેમ થકી કાવ્ય કળાને ઉદારતાથી ઉત્તમ પ્રદાન કર્યું.
ગાલિબના જીવનમાં પ્રેમનો અભાવ :
જ્યાં ગાલિબના કાવ્યમાં પ્રેમના ઘેરા ભાવ છે, ત્યાં તેમના જીવનમાં પ્રેમનો અભાવ પણ સ્પષ્ટ જોવા મળે છે. તેમનું વ્યકિતગત જીવન પ્રેમથી શૂન્ય હતું, અને તેમનો વ્યકિતગત સંબંધો પણ અસફળ રહ્યા. તેમના માટે પ્રેમ માત્ર ભૌતિક ઉપસ્થિતિ નથી, તે ભાવનાનો પ્રશ્ન છે. ગાલિબના જીવનના ઘણાં પ્રસંગોમાં તેઓએ પ્રેમમાં મળેલી અનિચ્છાને જે રીતે ઝીલી, તે બતાવે છે કે તેઓ પ્રેમને ખાલી મેળવવામાં નથી, પણ જો તે મળ્યો નહીં, તો પણ તે એક રૂપ છે.
“हमको मालूम है
जन्नत की हकीकत लेकिन
दिल के खुश रखने को
“ग़ालिब” यह ख्याल अच्छा है”
આ શેરમાં ગાલિબ એક મજાકના સ્વરૂપમાં કેવા મર્મમાં છે તે દર્શાવેલ છે. તેઓ કહે છે કે તેમને ઝન્નત અને હૂરોની વાતો ખબર છે, પણ તેઓ માટે ખાલી આ ખ્યાલ છે, કારણ કે વાસ્તવિકતામાં તેમને એવા પ્રેમની પ્રાપ્તિ ક્યારેય નહોતી થઈ.
આધ્યાત્મિક પ્રેમ અને પરમ અર્થ :
મિર્ઝા ગાલિબનો પ્રેમ માત્ર શારીરિક નહીં, વૈશ્વિક હતો. તેઓ પોતાના પ્રેમને ઊંડા તત્વજ્ઞાન સાથે સંબંધિત માનતા. તેમના માટે પ્રેમ એ પ્રભુ સાથેનો સંબંધ હતો, જ્યાં આત્મા અને પરમાત્મા વચ્ચેનો સંબંધ સૌથી વિશેષ હતો. આ અનુભાવ તેમના ઘણાં શેરોમાં વ્યાપક છે, જેમ કે:
“इश्क पर ज़ोर नहीं है ग़ालिब
ये वो आतिश कि लगाए न लगे
और बुझाए न बने”
આ પંક્તિઓમાં ગાલિબ પ્રેમને અલૌકિક જ્યોતિ તરીકે માનતા, જે ન કોઈનાથી શરૂ થાય અને ન કોઈનાથી ખતમ થાય. આ જ્યોતિ પ્રેમના સત્ય રૂપનું દર્શન કરે છે, જે કોઈ કાયમી રીતે ઉજળું રહે છે.
ગાલિબ : ઈશ્કી જ્વલંત જ્યોત :
મિર્ઝા ગાલિબના કાવ્યપ્રેમમાં જે મૂળભૂત ભાવો છે, તે તમામ પ્રકારના પ્રેમને આલિંગન કરે છે. તેમના માટે પ્રેમ એ માનવજીવનનો મુખ્ય તત્વ હતો, જેમાં સૂર્યની જેમ ઉજ્જવળતા અને વિલાપની જેમ દ્રવતા હતી. તેમના શાયરીના કેન્દ્રમાં પ્રેમ જ રહ્યો અને તે પ્રેમ હંમેશા એક જાગૃત અને જીવંત ભાવના તરીકે પથરાયો.
તેઓ સાચે જ જીવતાં જાગતાં ઇશ્કનું પ્રતીક હતા.
આખરી દિવસો અને વારસોઃ
મિર્ઝા ગાલિબનું જીવન, શાયરીની જેમ જ તેમનું દિલ અને જીવન અનેક દુઃખથી ભરેલું હતું. તેમનાં અંતિમ વર્ષોમાં તેમને કંગાલિયતનો સામનો કરવો પડ્યો, પરંતુ તેમની કલમ ક્યારેય નબળી પડી નહીં. 1869માં તેમનાં અવસાન પછી પણ, તેમની કવિતાઓ આજે પણ જીવંત છે. તેમનો વારસો આજે પણ કરોડો લોકોના દિલમાં વસે છે.
ગાલિબના કેટલાક વિખ્યાત શેર :
- हम को मालूम है जन्नत की हक़ीक़त लेकिन
- दिल के ख़ुश रखने को ‘ग़ालिब’ ये ख़याल अच्छा है
- मोहब्बत में नहीं है फ़र्क़ जीने और मरने का
- उसी को देख कर जीते हैं जिस काफ़िर पे दम निकले
- उन के देखे से जो आ जाती है मुँह पर रौनक़
- वो समझते हैं कि बीमार का हाल अच्छा है
- 4. वो आए घर में हमारे ख़ुदा की क़ुदरत है
- कभी हम उन को कभी अपने घर को देखते हैं
- 5. तुम सलामत रहो हज़ार बरस
- हर बरस के हों दिन पचास हज़ार
- 6. मेहरबाँ हो के बुला लो मुझे चाहो जिस वक़्त
- मैं गया वक़्त नहीं हूँ कि फिर आ भी न सकूँ
- 7. जान तुम पर निसार करता हूँ
- मैं नहीं जानता दुआ क्या है
ગોલ્ડન કી
“हुई मुद्दत कि ‘ग़ालिब’
मर गया पर याद आता है,
वो हर इक बात पर कहना कि
यूँ होता तो क्या होता”
______________________________________________________
Disclaimer : This information has been collected through secondary research and Diamond City Newspaper is not responsible for any errors in the same.
ડાયમંડ સિટી પર ગુજરાત, રાષ્ટ્રીય, આંતરરાષ્ટ્રીય, બિઝનેસ સહિતના હીરા ઉદ્યોગના તમામ સમાચાર વાંચો. લેટેસ્ટ ન્યૂઝથી અપડેટ રહેવા માટે સોશ્યિલ મીડિયામાં અમારી સાથે જોડાઓ.
FACEBOOK | TWITTER | TELEGRAM | PINTEREST | LINKEDIN | INSTAGRAM | WhatsApp Channel
