સેબી સૂચિત ગોલ્ડ એક્સચેન્જની સમગ્ર ઇકોસિસ્ટમનું નિયમન કરશે. ભારતમાં ગોલ્ડ એક્સચેન્જને કાર્યરત કરવા માટે ફ્રેમવર્ક તૈયાર કર્યું

ભારત સરકાર ગેઝેટ નોટિફિકેશન દ્વારા S.O. 5401 (E) તારીખ 24 ડિસેમ્બર, 2021, એ સિક્યોરિટીઝ કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) એક્ટ 1956ની કલમ 2(h)(iia) હેઠળ ઇલેક્ટ્રોનિક સોનાની રસીદોને ‘સિક્યોરિટીઝ’ તરીકે જાહેર કરી છે, અને 31 ડિસેમ્બર, 2021ની ગેઝેટ સૂચના દ્વારા, સેબી (વોલ્ટ મેનેજર્સ) રેગ્યુલેશન્સ, 2021, સૂચિત કરવામાં આવ્યા છે, જે ગોલ્ડ એક્સચેન્જના સંચાલન માટે માર્ગ મોકળો કરે છે. ઇલેક્ટ્રોનિક ગોલ્ડ રિસિપ્ટ્સ (ઇજીઆર)માં ટ્રેડિંગ કરવા ઇચ્છુક સ્ટોક એક્સચેન્જો નવા સેગમેન્ટમાં ઇજીઆરના ટ્રેડિંગની મંજૂરી માટે સેબીને અરજી કરી શકે છે. સરકારે સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (વોલ્ટ મેનેજર્સ) રેગ્યુલેશન્સ, 2021, ઈલેક્ટ્રોનિક ગોલ્ડ રિસિટ્સ (EGR) બનાવવા માટે સૂચિત કર્યા છે, જે ભૌતિક સોનાની ડિપોઝિટના આધારે જારી કરવામાં આવતી ઈલેક્ટ્રોનિક રસીદો છે. આનાથી ભારતમાં ગોલ્ડ એક્સચેન્જના સંચાલનનો માર્ગ મોકળો થશે. સેબીએ ગોલ્ડ એક્સચેન્જ માટે ફ્રેમવર્ક પણ જારી કર્યું છે. ગોલ્ડ એક્સચેન્જ એ ભૌતિક સોના સામે જારી કરાયેલ EGR ખરીદવા અને વેચવા માટેનું રાષ્ટ્રીય પ્લેટફોર્મ હશે. સેબીના માળખા અનુસાર, રોકાણકારો સ્ટોક એક્સચેન્જો અને સૂચિત ગોલ્ડ એક્સચેન્જ પર EGRમાં વેપાર કરી શકે છે. પરિપત્ર અનુસાર, ગોલ્ડ એક્સચેન્જમાં ટ્રાન્ઝેક્શનને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યા છે- ભૌતિક સોનાનું EGRમાં રૂપાંતર, સ્ટોક એક્સચેન્જમાં EGRનું ટ્રેડિંગ અને EGRનું ભૌતિક સોનામાં રૂપાંતર. સેબી સૂચિત ગોલ્ડ એક્સચેન્જની સમગ્ર ઇકોસિસ્ટમનું નિયમન કરશે. તે એક્સચેન્જ માટે એકમાત્ર નિયમનકાર હશે, જેમાં વૉલ્ટિંગ, સોનાની ગુણવત્તાની તપાસ અને ડિલિવરી ધોરણો ફિક્સિંગનો સમાવેશ થાય છે. સ્ટોક એક્સચેન્જોને ટ્રેડિંગ અને EGRને સોનામાં રૂપાંતરિત કરવા માટે વિવિધ સંપ્રદાયોના કરારો શરૂ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી છે. માર્કેટ રેગ્યુલેટરે રોકાણકારોની સરળતા માટે વોલ્ટ મેનેજર વચ્ચે ફંગિબિલિટી અને ઇન્ટરઓપરેબિલિટી લાવી છે. ફ્રેમવર્ક મુજબ, ભૌતિક સોનાના અનન્ય બાર સંદર્ભ નંબર સાથે EGR લિંક કરવામાં આવશે નહીં. આ ઉપરાંત, એક સ્થાન પર જમા કરવામાં આવેલ ભૌતિક સોનું કોઈપણ વૉલ્ટ મેનેજરના અલગ સ્થાન પરથી ઉપાડી શકાય છે.

જોગવાઈઓ ડિપોઝિટરીને ખરીદદારની પસંદગીની તિજોરી સ્થાન પરથી ભૌતિક સોનું ઉપાડવાની સુવિધા પૂરી પાડશે અને, સંભવતઃ, તિજોરીમાંથી સોનાના ઉપાડના ખર્ચમાં બચત કરશે.નિષ્ણાતોના મતે માન્યતા પ્રાપ્ત વૉલ્ટિંગ લૂપની બહાર સોનાના વ્યવહારો તમામ દ્વિપક્ષીય કરારો અને વર્તમાન ફોર્મેટમાં વિશ્વાસ પર આધારિત છે. ઈન્ડિયા ગોલ્ડ પોલિસી સેન્ટર, ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ મેનેજમેન્ટ અમદાવાદગોલ્ડ જ્વેલરી ઉત્પાદકો અને છૂટક વિક્રેતાઓ માટે ઇન્વેન્ટરી જરૂરિયાતોનું સંચાલન કરવા માટે આ સૌથી કાર્યક્ષમ રીતોમાંથી એક હશે. આ ડિલિવરી રદ કરવા અને એક્સચેન્જ પ્લેટફોર્મ દ્વારા શોધાયેલ પારદર્શક કિંમતો, શુદ્ધતા, વજન અને ગુણવત્તાની પુષ્ટિ કરતા ધોરણોના બાર સુધી પહોંચવા અને જવાબદારીપૂર્વક સ્ત્રોત મેળવવા જેવા કાઉન્ટરપાર્ટી જોખમોને દૂર કરવા માટે જોવામાં આવે છે, સુધીશ નામ્બિયાથે જણાવ્યું હતું. ઈન્ડિયા ગોલ્ડ પોલિસી સેન્ટર, ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ મેનેજમેન્ટ અમદાવાદ.જેમ જેમ એક્સચેન્જ વિકસિત થાય છે તેમ, તે વિવિધ સેવા પ્રદાતાઓ માટે એક પ્લેટફોર્મ પણ બની શકે છે જે રોકાણકારોને EGRના રૂપમાં સોનું બચાવવામાં મદદ કરે છે. ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશનોને સોનાની શુદ્ધતા ચકાસવા માટે એસેઇંગ એજન્સીઓને પેનલિંગ અને માન્યતા આપવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું છે.

સૂચિત ગોલ્ડ એક્સચેન્જ માટેનું માળખું નીચે મુજબ છે.

• ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ: ગોલ્ડ એક્સચેન્જ/સેગમેન્ટમાં ટ્રેડિંગ માટેના સાધનને ‘ઇલેક્ટ્રોનિક ગોલ્ડ રિસિપ્ટ્સ’ (EGR) તરીકે ઓળખવામાં આવશે જેને સિક્યોરિટી કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) ની કલમ 2(h)(iia) હેઠળ ‘સિક્યોરિટીઝ’ તરીકે સૂચિત કરવામાં આવ્યું છે. એક્ટ 1956.
• નવા અને હાલના માન્ય સ્ટોક એક્સચેન્જો નવા સેગમેન્ટમાં EGR માં લોન્ચ અને ડીલ કરી શકે છે.
• વ્યવહારોનું માળખું: સમગ્ર વ્યવહારને નીચેના ત્રણ તબક્કામાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યો છે:
• 3.1. પ્રથમ ટ્રાંચે: EGR ની રચના
• 3.2. બીજો તબક્કો: સ્ટોક એક્સચેન્જ/ઓ પર EGRનું ટ્રેડિંગ
• 3.3. ત્રીજો તબક્કો: EGRનું ભૌતિક સોનામાં રૂપાંતર
• પ્રથમ તબક્કામાં વ્યવહારોની વિગતો નીચે મુજબ છે:
• 4.1. કોમન ઈન્ટરફેસનું સર્જન: ડિપોઝીટરીઝ દ્વારા એક કોમન ઈન્ટરફેસ વિકસાવવામાં આવશે, જે તમામ સંસ્થાઓ એટલે કે વોલ્ટ મેનેજર્સ, ડિપોઝિટરીઝ, સ્ટોક એક્સચેન્જ અને ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશન માટે સુલભ બનાવવામાં આવશે.
• 4.2. ભૌતિક સોનાનો પુરવઠો:
• 4.2.1. ભૌતિક સોનાનો પુરવઠો, EGR માં રૂપાંતરિત કરવા માટે, સોનાની તાજી થાપણ હશે, જે આયાત દ્વારા અથવા સ્ટોક એક્સચેન્જ/ની માન્યતા પ્રાપ્ત સ્થાનિક રિફાઈનરીઓ દ્વારા તિજોરીઓમાં આવશે.
• 4.2.2. તિજોરીઓમાં પડેલી સોનાની હાલની થાપણ, જે ઉપરોક્ત માપદંડોને પૂર્ણ કરે છે અને તે ક્યારેય વોલ્ટિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની બહાર રહી નથી, તેને EGRમાં રૂપાંતર માટે ધ્યાનમાં લઈ શકાય છે.
• 4.2.3. વૉલ્ટ મેનેજરો એ સુનિશ્ચિત કરશે કે ‘ગોલ્ડ’ને EGRમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવશે તે ઉપરોક્ત માપદંડોને પૂર્ણ કરે છે.
• 4.3. સોનાનું ધોરણ: ‘ગોલ્ડ’ જે LBMA ગુડ ડિલિવરી સ્ટાન્ડર્ડ અથવા ઈન્ડિયા ગુડ ડિલિવરી સ્ટાન્ડર્ડ અથવા SEBI દ્વારા નિર્દિષ્ટ કોઈપણ અન્ય સ્ટાન્ડર્ડનું પાલન કરે છે, તે આ માળખા હેઠળ પાત્ર હશે.
• 4.4. EGR નું પ્રથમ તબક્કો:
• 4.4.1. ભૌતિક સોનાની પ્રાપ્તિ પર વૉલ્ટ મેનેજર સામાન્ય ઇન્ટરફેસમાં સંબંધિત માહિતી રેકોર્ડ કરશે અને EGR બનાવશે. ભૌતિક સોનાને EGRમાં રૂપાંતરિત કરવા ઇચ્છતા થાપણકર્તા (અથવા સોનાના માલિક)ના કહેવા પર EGR બનાવવામાં આવશે.
• 4.4.2. વૉલ્ટ મેનેજર એ સુનિશ્ચિત કરશે કે તેની તિજોરીઓમાં અનુરૂપ ભૌતિક સોનાની હાજરી વિના કોઈ EGR બનાવવામાં ન આવે.
• 4.4.3. EGR ડિપોઝિટરી સહભાગી સાથે જાળવવામાં આવેલા લાભાર્થી માલિકના ડીમેટ ખાતામાં પ્રતિબિંબિત થશે.
• 4.4.4. સ્ટોક એક્સચેન્જ/ઓ પર EGR/sને વેપારયોગ્ય બનાવવા માટે ડિપોઝિટરી જરૂરી પગલાં લેશે.
• 4.4.5. વૉલ્ટ મેનેજર અને ડિપોઝિટરી નિયમિતપણે EGRના બનાવેલા ડેટા અને તિજોરીઓમાં પડેલા અનુરૂપ ભૌતિક સોનાનું સમાધાન કરશે. વધુમાં, ડિપોઝિટરી સમયાંતરે તિજોરી/સેમાં જમા કરાયેલા ભૌતિક સોનાની તપાસ કરશે. ઉપરોક્ત સામયિકતાની વિગતો SEBI દ્વારા યોગ્ય સમયે જારી કરવામાં આવશે.
• સ્ટોક એક્સચેન્જ/ઓ પર EGR નું બીજું તબક્કો નીચે મુજબ છે:
• 5.1. સ્ટોક એક્સચેન્જો સતત ધોરણે EGR ના ટ્રેડિંગને મંજૂરી આપશે. વધુમાં, ડિપોઝિટરીઝ સમયાંતરે સ્ટોક એક્સચેન્જો અને ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશનો સાથે EGR/s ની રચનાને લગતી માહિતી શેર કરશે. આવી સામયિકતાની વિગતો SEBI દ્વારા યોગ્ય સમયે જારી કરવામાં આવશે.
• 5.2. ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશન, સ્ટોક એક્સચેન્જ/ઓ પર એક્ઝિક્યુટ થયેલા સોદાને અનુક્રમે EGR/s અને EGR/s ના ખરીદનાર અને વેચનારને રોકડ ટ્રાન્સફર કરીને સેટલ કરશે.
• ત્રીજો તબક્કો EGRનું ભૌતિક સોનામાં રૂપાંતર નીચે મુજબ છે:
• 6.1. EGR/s સામે ભૌતિક સોનું મેળવવા ઇચ્છતા EGRના લાભાર્થી માલિક તેના માટે ડિપોઝિટરીને વિનંતી કરશે. ડિપોઝિટરી, બદલામાં આવી વિનંતી/ઓ વૉલ્ટ મેનેજરને ફોરવર્ડ કરશે. વોલ્ટ મેનેજર લાભાર્થી માલિકને સોનું પહોંચાડ્યા પછી અને તે જ સમયે આવા EGR/s ને ઓલવી નાખ્યા પછી, સમાધાન માટે ડિપોઝિટરી સાથે જરૂરી ડેટા શેર કરશે.
• 6.2. ડિપોઝિટરી, બદલામાં, રેકોર્ડમાં જરૂરી સંશોધન કરવા માટે સ્ટોક એક્સચેન્જ/ઓ અને ક્લિયરિંગ કોર્પોરેશન/ને બુઝાયેલા EGR/s વિશેની માહિતી મોકલશે.
• 6.3. જો ભૌતિક સોનું પાછું ખેંચતી વખતે, ભૌતિક સોનાની ગુણવત્તાને લગતા કોઈ વિવાદો હોય, તો તેને એમ્પેનલ્ડ એસેયર પાસેથી ગુણવત્તા અહેવાલ મેળવીને ઉકેલવામાં આવશે. જો કે, એકવાર ભૌતિક સોનું વૉલ્ટિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની બહાર થઈ જાય, આ માળખા હેઠળ સોનાની ગુણવત્તા સંબંધિત કોઈ વિવાદને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે નહીં/ ઉકેલવામાં આવશે નહીં.
• ઉત્પાદન સંપ્રદાય: સ્ટોક એક્સચેન્જો ટ્રેડિંગ અને/અથવા EGRને સોનામાં રૂપાંતર કરવા માટે અલગ-અલગ સંપ્રદાયો સાથે કરારો શરૂ કરી શકે છે.
• ટ્રેડિંગ સુવિધાઓ: EGRs પાસે SCRA, 1956 હેઠળ વ્યાખ્યાયિત સિક્યોરિટીઝ માટે ઉપલબ્ધ સમાન ટ્રેડિંગ સુવિધાઓ હોવી જોઈએ.
• વૉલ્ટ મેનેજરો વચ્ચે ફંગિબિલિટી અને ઇન્ટર-ઓપરેબિલિટી:
• 9.1. ફંગિબિલિટીનો અર્થ છે, વૉલ્ટ મેનેજર/ઓ દ્વારા બનાવેલ EGR, ભૌતિક સોનાના અનન્ય બાર સંદર્ભ નંબર સાથે લિંક કરવામાં આવશે નહીં, એટલે કે, EGR1 સામે જમા કરાયેલું સોનું EGR2 ના સોનામાં રૂપાંતર સામે વિતરિત કરી શકાય છે (સમાન કરારના સ્પષ્ટીકરણો માટે).

• 9.2. વૉલ્ટ મેનેજર્સ વચ્ચેની આંતર-સંચાલનક્ષમતા નો અર્થ એ છે કે વૉલ્ટ મેનેજરના એક સ્થાન પર જમા કરવામાં આવેલું ભૌતિક સોનું, એક જ અથવા અલગ વૉલ્ટ મેનેજર (ફિઝિકલ ગોલ્ડની ઉપલબ્ધતાના આધારે) ના અલગ-અલગ સ્થાન પરથી પાછું ખેંચી શકાય છે.
• 9.3. ઉપરોક્ત જોગવાઈઓ ડિપોઝિટરીને ખરીદનારની પસંદગીની તિજોરી સ્થાન પરથી ભૌતિક સોનું ઉપાડવાની સુવિધા પૂરી પાડશે, શક્ય હોય ત્યાં સુધી, અને સંભવતઃ, તિજોરીમાંથી સોનાના ઉપાડના ખર્ચ પર બચત કરશે.
• ઉપાડ કેન્દ્ર: ગોલ્ડ એક્સચેન્જની પહોંચ વધારવા માટે, તિજોરી સંચાલકોની તમામ વર્તમાન શાખાઓને ‘સંગ્રહ અને/અથવા ઉપાડ કેન્દ્ર’ તરીકે મંજૂરી આપવામાં આવી શકે છે, જે સેબી દ્વારા નિર્દિષ્ટ કરાયેલા સલામતી ધોરણોને પૂર્ણ કરે છે. ઉપાડ કેન્દ્રોની વિગતો ડિપોઝિટરીઝ અને વૉલ્ટ મેનેજરોની વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ રહેશે.
• સ્ટોરેજ (વોલ્ટિંગ) અને ઉપાડ ચાર્જિસ: વૉલ્ટ મેનેજરો દ્વારા સ્ટોરેજ અને ઉપાડ ચાર્જ વસૂલવામાં આવશે અને વૉલ્ટ મેનેજરોને આગળની ચુકવણી માટે, EGR ના લાભાર્થી માલિક પાસેથી ડિપોઝિટરી દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવશે. વૉલ્ટ મેનેજરો દ્વારા આ શુલ્ક જાહેર જનતા સમક્ષ જાહેર કરવામાં આવશે.
• એસેઇંગ એજન્સીઓનું પેનલમેન્ટ: ક્લીયરિંગ કોર્પોરેશનો તિજોરીમાંથી સોનું ઉપાડતી વખતે EGR ના લાભાર્થી માલિક દ્વારા જો જરૂરી હોય તો, સોનાની શુદ્ધતા ચકાસવા માટે એસેઇંગ એજન્સીઓને એમ્પેનલ / માન્યતા આપવી પડશે. જો કે, આવા લાભાર્થી માલિક દ્વારા અસયિંગ, ટ્રાન્સપોર્ટેશન અને એસેઇંગ ચાર્જીસનો ચાર્જ વહન કરવામાં આવશે. આવા અસેસિંગ ચાર્જીસ જાહેર જનતા સમક્ષ જાહેર કરવામાં આવશે.
• લોજિસ્ટિક સેવા પ્રદાતાઓ: રોકાણકારોને તિજોરીઓમાંથી તેમના મનપસંદ સ્થાન પર સોનાની હેરફેર માટે તેમના પોતાના વિશ્વાસુ પરિવહનના માધ્યમોનો ઉપયોગ કરવા પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. તેની સુવિધા માટે, વૉલ્ટ મેનેજર્સ, તેમના વિવેકબુદ્ધિથી, તેમની વેબસાઇટ પર સંબંધિત સંપર્ક વિગતો સાથે લોજિસ્ટિક સેવા પ્રદાતાઓની સૂચિ પ્રદાન કરી શકે છે. જો કે, લોજિસ્ટિક સેવા પ્રદાતાની પસંદગીને ધ્યાનમાં લીધા વિના, SEBI અથવા વૉલ્ટ મેનેજર સોનાના પરિવહન / હિલચાલથી ઉદ્ભવતા કોઈપણ વિવાદ/ઓ માટે જવાબદાર રહેશે નહીં.
• આ પરિપત્ર SEBIની વેબસાઈટ www.sebi.gov.in પર પરિપત્રો અને ઈલેક્ટ્રોનિક ગોલ્ડ રિસિપ્ટ્સ માટેની માહિતી શ્રેણી હેઠળ ઉપલબ્ધ છે.