નાણા મંત્રાલયે સિક્યોરિટીઝ કોન્ટ્રાક્ટ્સ (રેગ્યુલેશન) એક્ટ 1956 હેઠળ ‘ઇલેક્ટ્રોનિક ગોલ્ડ રિસિપ્ટ’ (EGR) ને ‘સિક્યોરિટીઝ’ તરીકે નિર્દિષ્ટ કરી છે, જે દેશમાં આવી શકે તેવા કોઈપણ નવા ગોલ્ડ એક્સચેન્જો પર આવા સાધનોના વેપાર માટે માર્ગ સરળ કરે છે. આ પગલું અલગ સેગમેન્ટ હેઠળ હાલના એક્સચેન્જોમાં EGRના વેપારને પણ સક્ષમ બનાવશે. શેર્સની જેમ, EGR ડીમેટ સ્વરૂપમાં રાખવામાં આવશે અને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે તેને ભૌતિક સોનામાં રૂપાંતરિત કરી શકાય છે. સત્તાવાર સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું કે આ પગલા સાથે EGR પાસે અન્ય કોઈપણ સિક્યોરિટીઝની જેમ ટ્રેડિંગ, ક્લિયરિંગ અને સેટલમેન્ટ સુવિધાઓ હશે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, EGR એ સેબી દ્વારા બનાવેલા નિયમો અનુસાર અંતર્ગત ભૌતિક સોનાની ડિપોઝિટના આધારે જારી કરાયેલ ઇલેક્ટ્રોનિક રસીદ છે.
નાણા પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે 2021-22ના બજેટમાં કહ્યું હતું કે સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (સેબી) ગોલ્ડ એક્સચેન્જ માટે નિયમનકાર હશે અને કોમોડિટી માર્કેટ ઈકોસિસ્ટમ સ્થાપિત કરવા માટે વેરહાઉસિંગ ડેવલપમેન્ટ એન્ડ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટીને મજબૂત બનાવવામાં આવશે. કદાચ એ યાદ છે કે બજાર નિયામક સેબીએ આ વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં ગોલ્ડ એક્સચેન્જ સ્થાપવા માટે મંજૂરી આપી હતી જેમાં પીળી ધાતુનો વેપાર EGRના રૂપમાં થશે. ત્યારે સેબીએ કહ્યું હતું કે કોઈપણ માન્ય સ્ટોક એક્સચેન્જ, હાલના અને નવા, અલગ સેગમેન્ટમાં EGRsમાં ટ્રેડિંગ શરૂ કરી શકે છે. EGR ના વેપાર અને EGR ને સોનામાં રૂપાંતરિત કરવા માટેનો સંપ્રદાય SEBI ની મંજૂરીથી સ્ટોક એક્સચેન્જો દ્વારા નક્કી કરી શકાય છે. ત્યારે સેબીએ કહ્યું હતું કે ગોલ્ડ એક્સચેન્જ EGRના ટ્રેડિંગની સમગ્ર ઇકોસિસ્ટમ અને સોનાની ફિઝિકલ ડિલિવરીને સમાવિષ્ટ કરે છે તે ભારતમાં વાઇબ્રન્ટ ગોલ્ડ ઇકોસિસ્ટમ બનાવવાની અપેક્ષા છે.
યજમાનને લાભો :
- ગોલ્ડ એક્સચેન્જ મૂલ્ય શૃંખલાના સહભાગીઓ તેમજ સમગ્ર ગોલ્ડ માર્કેટ ઇકોસિસ્ટમ જેમ કે કાર્યક્ષમ અને પારદર્શક ભાવ શોધ, રોકાણની તરલતા, સોનાની ગુણવત્તામાં ખાતરી વગેરે માટે ઘણા લાભો પ્રદાન કરે તેવી અપેક્ષા છે.
- EGR ધારક જ્યાં સુધી ઇચ્છે ત્યાં સુધી EGR ધારણ કરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે કારણ કે EGR ની શાશ્વત માન્યતા હશે. EGR ધારક તેની વિવેકબુદ્ધિથી આવી રસીદોના શરણાગતિ પર તિજોરીઓમાંથી અંતર્ગત સોનું પણ પાછી ખેંચી શકે છે.
- તિજોરીઓમાંથી સોનાના ઉપાડ સાથે સંકળાયેલા ખર્ચને ઘટાડવા માટે, સેબીએ જણાવ્યું હતું કે EGRsને “ફંજીબલ” બનાવવામાં આવશે અને “વોલ્ટ મેનેજરો વચ્ચે આંતરપ્રક્રિયા”ને મંજૂરી આપવામાં આવશે.
વૉલ્ટ મેનેજરોનું નિયમન :
- સેબીએ પહેલેથી જ કહ્યું છે કે તે વોલ્ટ મેનેજરોનું નિયમન કરશે, જેમણે બજાર નિયમનકાર સાથે નોંધણી કરાવવી પડશે, EGR બનાવવા માટે જમા કરાયેલા સોના માટે વોલ્ટિંગ સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટે મધ્યસ્થી તરીકે.
- વૉલ્ટ મેનેજરની જવાબદારીઓમાં થાપણો સ્વીકારવી, સોનાનો સંગ્રહ અને સલામતી, સર્જન તેમજ EGR ઉપાડ, ફરિયાદ નિવારણ અને ડિપોઝિટરીના રેકોર્ડ સાથે ભૌતિક સોનાનું સામયિક સમાધાન સામેલ છે. આશરે 900 ટનની વાર્ષિક માંગ સાથે ભારત સોનાના સૌથી મોટા ઉપભોક્તાઓમાંનો એક છે. જાહેર ટિપ્પણીઓ માટે બહાર પાડવામાં આવેલા સેબીના પેપરમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે EGR ટ્રેડિંગ શરૂઆતથી જ સિક્યોરિટીઝ ટ્રાન્ઝેક્શન ટેક્સ અને ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ (GST)ને આકર્ષિત કરશે.
