તાજેતરમાં આંતરરીષ્ટ્રીય સ્તરના રિસચર્સની એક ટીમ દ્વારા પૃથ્વીના પેટાળની અંદર સંશોધન હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં એવું તારણ બહાર આવ્યું છે કે ટેક્ટોનિકના તૂટવાથી હીરા ઉત્પન્ન થાય છે. પૃથ્વીની અંદરના ઊંડાણમાં સમૃદ્ધ મેગ્માના ઉત્પત્તિ અને વિસ્ફોટ પાછળના મુખ્ય પ્રેરક બળ તરીકે ટેક્ટોનિક પ્લેટોના વિભાજનને ઓળખવામાં આવ્યું છે. આ ટીમના તારણો હીરાની શોધખોળ ઉદ્યોગના ભાવિને આકાર આપી શકે છે, જે જણાવે છે કે હીરા ક્યાં મળી આવે તેવી શક્યતા છે.
હીરા પૃથ્વીના પેટાળના ઊંડાણમાં ભારે દબાણના લીધે પેદા થાય છે. તે કરોડો અથવા તો અબજો વર્ષો જૂના છે. તે સામાન્ય રીતે કિમ્બરલાઇટ તરીકે ઓળખાતા જ્વાળામુખીના ખડકમાં જોવા મળે છે. કિમ્બરલાઈટ્સ ખંડોના સૌથી જૂના, સૌથી જાડા, મજબૂત ભાગોમાં જોવા મળે છે. ખાસ કરીને તે દક્ષિણ આફ્રિકાના ખંડમાં જોવા મળે છે જે 19મી સદીના અંતથી હીરાનું ઘર છે. પરંતુ તેઓ પૃથ્વીની સપાટી પર કેવી રીતે અને શા માટે પહોંચ્યા તે અત્યાર સુધી એક રહસ્ય જ રહ્યું છે. આ રહસ્યને જાણવા માટે વર્ષોથી શોધકર્તાઓ પ્રયાસ કરી રહ્યાં છે. તેવો જ પ્રયાસ તાજેતરમાં સંશોધકોની એક ટીમ દ્વારા કરાયો હતો, જેમાં એવી હકીકત બહાર આવી કે ટેક્ટોનિકના તૂટવાથી હીરા ઉત્પન્ન થાય છે.
ક્વીન્સ યુનિવર્સિટીના જીઓલોજિકલ સાયન્સ અને જીઓલોજિકલ એન્જિનિયરિંગ વિભાગના એસોસિયેટ પ્રોફેસર ડૉ. ક્રિસ્ટોફર સ્પેન્સરે યુનિવર્સિટી ઓફ સાઉધમ્પ્ટન, યુનિવર્સિટી ઓફ બર્મિંગહામ, યુનિવર્સિટી ઓફ પોટ્સડેમ, પોર્ટલેન્ડ સ્ટેટ યુનિવર્સિટી, મેક્વેરી યુનિવર્સિટી, લીડ્સ યુનિવર્સિટી અને ફ્લોરેન્સ યુનિવર્સિટીના સંશોધકો સાથે હીરાની ઉત્પત્તિ અંગે રિસર્ચ કર્યું હતું. છેલ્લા અબજ વર્ષોથી ફેલાયેલા આ જ્વાળામુખી વિસ્ફોટો પર વૈશ્વિક ટેક્ટોનિક જૂથોની અસરોની તપાસ કરી હતી. તેમના તારણો નેચર જર્નલમાં પ્રકાશિત થયા હતા.
હીરાના વિસ્ફોટની પેટર્ન ચક્રીય છે, જે સુપરકોન્ટિનેન્ટની લયની નકલ કરે છે, જે સમયાંતરે પુનરાવર્તિત પેટર્નમાં ભેગા થાય છે અને તૂટી જાય છે, ડૉ. ટોમ ગર્નોન, પૃથ્વી વિજ્ઞાનના એસોસિયેટ પ્રોફેસર અને યુનિવર્સિટી ઓફ સાઉધમ્પ્ટન ખાતે પ્રિન્સિપલ રિસર્ચ ફેલો અને અભ્યાસના મુખ્ય લેખકે કહ્યું હતું. તેઓ આ રિસર્ચના મુખ્ય લેખક રહ્યાં છે. તેમણે કહ્યું કે, પરંતુ અગાઉ આપણે જાણતા નહોતા કે કઈ પ્રક્રિયાને કારણે હીરા અચાનક ફાટી નીકળે છે. લાખો-અથવા અબજો-વર્ષો વીતાવીને પૃથ્વીની સપાટીની નીચે 150 કિલોમીટર દૂર છુપાયેલા હતા.
આ પ્રશ્નનો ઉકેલ લાવવા માટે ટીમે ખંડીય વિભાજન અને કિમ્બરલાઇટ જ્વાળામુખી વચ્ચેની કડીની ફોરેન્સિકલી તપાસ કરવા માટે મશીન લર્નિંગ સહિત આંકડાકીય વિશ્લેષણનો ઉપયોગ કર્યો હતો. પરિણામો દર્શાવે છે કે મોટાભાગના કિમ્બરલાઇટ જ્વાળામુખીનો વિસ્ફોટ પૃથ્વીના ખંડોના ટેક્ટોનિક વિભાજનના 20 થી 30 મિલિયન વર્ષો પછી થયો હતો.
ભૌગોલિક પૃથ્થકરણનો ઉપયોગ કરીને અમે જોયું કે કિમ્બરલાઇટ વિસ્ફોટ સમયાંતરે ખંડીય કિનારીઓમાંથી ધીમે ધીમે આંતરિક ભાગોમાં સ્થળાંતર કરે છે જે દર સમગ્ર ખંડોમાં સુસંગત હોય છે,” એમ યુનિવર્સિટી ઓફ સાઉધમ્પ્ટનના વરિષ્ઠ સંશોધક ડૉ. થિયા હિન્ક્સે જણાવ્યું હતું.
આ શોધે વૈજ્ઞાનિકોને એ શોધવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા કે કઈ ભૌગોલિક પ્રક્રિયા આ પેટર્નને ચલાવી શકે છે. તેઓએ જોયું કે પૃથ્વીનું આવરણ – પોપડા અને કોર વચ્ચેનું સંવહન સ્તર – હજારો કિલોમીટર દૂર પણ પોપડાના ફાટવાથી (અથવા ખેંચાઈને) વિક્ષેપિત થાય છે. પરિણામ એ છે કે ડોમિનો ઇફેક્ટ સમજાવી શકે છે કે કેવી રીતે ખંડીય વિભાજન કિમ્બરલાઇટ મેગ્માની રચના તરફ દોરી જાય છે. રિફ્ટિંગ દરમિયાન, ખંડીય મૂળનો એક નાનો પેચ વિક્ષેપિત થાય છે અને નીચે આવરણમાં ડૂબી જાય છે, જે નજીકના ખંડની નીચે સમાન પ્રવાહ પેટર્નની સાંકળને ટ્રિગર કરે છે.
પેલિયોજીઓગ્રાફી, જીયોડાયનેમિક સિમ્યુલેશન્સ અને કિમ્બરલાઇટ્સના આઇસોટોપ જીઓકેમિસ્ટ્રીમાંથી પુરાવાની અસંખ્ય રેખાઓના સંગમ માટે અગાઉના દાખલા પર નાટ્યાત્મક પુનર્વિચારની જરૂર છે અને નવું પ્રસ્તુત મોડેલ તમામ પુરાવાઓને સંતોષે છે,” એમ ડૉ. સ્પેન્સરે જણાવ્યું હતું.
ટીમના સંશોધનનો ઉપયોગ આ પ્રક્રિયા સાથે જોડાયેલા ભૂતકાળના જ્વાળામુખીના વિસ્ફોટના સંભવિત સ્થાનો અને સમયને ઓળખવા માટે થઈ શકે છે, જે મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે જે ભવિષ્યમાં હીરાની થાપણોની શોધને સક્ષમ કરી શકે છે.
ડૉ. ગર્નોને જણાવ્યું હતું કે આ અભ્યાસ એ બાબત પર પ્રકાશ પાડે છે કે કેવી રીતે પૃથ્વીની અંદરની અંદરની પ્રક્રિયાઓ સપાટી પરની પ્રક્રિયાઓને નિયંત્રિત કરે છે. બ્રેકઅપ માત્ર આવરણને ફરીથી ગોઠવતું નથી પણ પૃથ્વીના સપાટીના પર્યાવરણ અને આબોહવા પર પણ ઊંડી અસર કરી શકે છે, તેથી હીરા આ સ્ટોરીનો માત્ર એક ભાગ હોઈ શકે છે.
______________________________________________________
ડાયમંડ સિટી પર ગુજરાત, રાષ્ટ્રીય, આંતરરાષ્ટ્રીય, બિઝનેસ સહિતના હીરા ઉદ્યોગના તમામ સમાચાર વાંચો. લેટેસ્ટ ન્યૂઝથી અપડેટ રહેવા માટે સોશ્યિલ મીડિયામાં અમારી સાથે જોડાઓ.
FACEBOOK | TWITTER | TELEGRAM | PINTEREST | LINKEDIN | INSTAGRAM
